Ślązacy nie gęsi…

Ostatnio głośno się zrobiło o Ślązakach z racji tego, że niektórzy politycy odmawiają ludności Śląska polskości. My postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej gwarze śląskiej, która jest niewątpliwie ciekawym zjawiskiem.

Ślůnsko godka jest niezwykle żywa w wielu rejonach; w starszych dzielnicach Katowic, Siemianowic, Rudy Śląskiej, Zabrza czy Chorzowa ludzie na co dzień posługują się właściwie wyłącznie tą odmianą języka. Popularność potwierdzają też liczne wydarzenia z nim związane, jak np. konkursy językowe, dyktanda z języka śląskiego, wydanie Pisma Świętego w gwarze śląskiej, a także jego użycie przy okazji rozmaitych świąt.

Godka jest znakiem wyróżniającym dla osób nią się posługujących i stanowi powód do dumy. W Narodowym Spisie Powszechnym w 2002 roku mowę śląską jako język domowy wskazało 56 tysięcy osób. Te i inne przyczyny spowodowały podjęcie starań o przyznanie śląskiemu etnolektowi statusu języka regionalnego, który w Polsce obecnie posiada tylko dialekt kaszubski. Trwają również prace zmierzające do kodyfikacji pisowni języka śląskiego.

Ciekawostką jest rów nież to, że język śląski został wpisany przez Bibliotekę Kongresu do rejestru języków świata, a także został zarejestrowany przez Międzynarodową Organizację Językową, która przydzieliła mu kod ISO: „szl”.

Czym wyróżnia się dialekt ślůnsko godka? Jest to specyficzna odmiana języka polskiego, na której u kształtowanie wpływ miały zapożyczenia z języka niemieckiego, czeskiego i słowackiego. Wpływy obce są wynikiem historycznych burzy w tym regionie, który w różnych okresach dziejów znajdował się pod różnym panowaniem. Jednak w mowie tej przeważa źródłosłów słowiański, a znaczna część słów jest bliższa staropolszczyźnie niż współczesnemu językowi polskiemu. Dla przykładu, wyrazy takie jak „otrok” (młody chłopak, parobek), siodłak (zamożny gospodarz), krom (oprócz) czy uziombać (marznąć) niewiele mówią współczesnym Polakom. A są to słowa używane kiedyś przez naszych przodków.

Inną ciekawą cechą jest występowanie w etnolekcie śląskim słów, które wymową przypominają wyrazy z języka polskiego, lecz znaczenie posiadają zupełnie odmienne od słów, z którymi mogą się kojarzyć. Przykładowo, wyraz „srogi” wbrew skojarzeniom oznacza wielki, ogromny, “spodnioki” to kalesony, „gruba” sugeruje kopalnię, „rzykać” oznacza modlić się, a „sam” znaczy tu, tutaj.

Gwara śląska jest niezwykle fascynująca i różnorodna, a przy tym niemal zupełnie niezrozumiała dla nie-Ślązaków. Warto więc poznać bliżej tajniki ślůnskiej godki. Dla niewtajemniczonych przygotowaliśmy skrótowy słowniczek mowy śląskiej. Życzymy miłej lektury i zabawy!

Minisłowniczek:

afa – małpa

ańfachowy – zwyczajny, byle jaki, prostacki

apfelzina – pomarańcza

asić się – chwalić się

badewana – wanna

biglołzko – żelazko

blyndować – oślepiać

ciepać machy – stroić miny

czochanie - kąpanie

ćmi się – zmierzcha

dać sie do beku – rozpłakać się

darymny futer – na próżno, niepotrzebnie

dziołcha – dziewczyna

eli – albo

fandzołlić – mówić od rzeczy

fest – mocno

fliger – samolot

fojerman – strażak

gardiny – firany

geltag – wyplata

gorsyć się – gniewać się

gupielok – głupek

hadra –szmata

heklować – szydełkować

hołzyntrejgi – szelki

inaksy – inny

ja – tak

joł – ja

juzaś – znowu

kilać – łaskotać

klapacka – packa na muchy

klekotać – plotkować

kucać – kaszleć

latoś – w tym roku

luftować – wietrzyć

łechtać – łaskotać

łoblyc się – ubrać się

łobrołz – obraz

łosprawiać – opowiadać

mantel – płaszcz

miesioncek – księżyc

muskle – muskuły

na bezrok – w przyszłym roku

na imer – na zawsze

nazołd – z powrotem

obcyrklować – zaplanować

ołpa – dziadek

oroz – nagle, naraz

pejdzieć – powiedzieć

piołsek – piasek

pjyrwej – dawniej

przoć – kochać

pukeltasia – tornister

radiska – rzodkiewka

rajcować – wymądrzać się

rajefiber – „gorączka” przed podróżą

ruby – gruby

seblyc się – rozebrać się

smazonka – jajecznica

smykać się – włóczyć się

sprzezywać – nakrzyczeć na kogoś

śtrachelce – zapałki

śniołdać – jeść śniadanie

tanksztela – stacja benzynowa

taśyntuch – chusteczka do nosa

trefić – spotkać

trocha – trochę

uja, ujek – wujek

ukidlany – poplamiony

uwarzić – ugotować

wachować – pilnować

wandruś – wędrowiec

wciepnonć – wrzucić

widołka – widelec

yno – tylko

zarołz – zaraz, natychmiast

zbałmoncić – ogłupić

zesel – fotel

zgniły – leniwy

zołwisny – zazdrosny

Opublikowano: 17 Kwi 2011 o 14:35