Z okazji mundialu… o języku piłki nożnej

Piłkarze zdają się czasem rozumieć bez słów, a kibice przeciwnych drużyn… no cóż, często po prostu ze sobą nie rozmawiają (i całe szczęście). Czy to oznacza, że kwestie związane z językiem i piłka nożna są od siebie tak odległe jak dwie bramki na boisku? Otóż nie – język piłki nożnej to bardzo ciekawy temat, któremu warto przyjrzeć się bliżej. I to nie tylko podczas mistrzostw świata!

Zanim powstał język piłki nożnej… Skąd wzięła się ta dyscyplina sportu?
Czy gdyby legiony rzymskie nie podbiły w I w. p.n.e. Brytanii, dziś obserwowalibyśmy zmagania piłkarzy w Katarze? Możliwe, że grę, której celem jest wbicie piłki do bramki przeciwnika, wymyśliłby na przestrzeni dziejów ktoś inny. Faktem jest jednak, że to właśnie Rzymianie „nauczyli” Celtów gry, która przypomina piłkę nożną.

Dyscyplina, którą znamy we współczesnej wersji, wymyślili Anglicy. Pierwsze zasady gry zostały spisane w 1848 r. w Cambridge, a w 1863 r. powstał Angielski Związek Piłki Nożnej (Football Association).

Angielskie zapożyczenia w języku piłki nożnej
Gdy wiesz już nieco więcej na temat historii piłki nożnej, na pewno łatwiej będzie Ci zrozumieć, skąd w języku piłkarzy i kibiców wzięło się tak dużo zapożyczeń z języka angielskiego. Czy wiesz, że skrupulatni językoznawcy policzyli nawet, ile dokładnie jest ich w piłkarskim socjolekcie? To 9,68% – jeden z najwyższych wyników wśród przebadanych dyscyplin sportowych.

Jakich pochodzących z języka angielskiego słów używa się do opisywania piłkarskiej rzeczywistości? To przede wszystkim po prostu „futbol”. Co ciekawe, polski jest jednym z nielicznych języków, w którym ten sport ma rodzimą nazwę – wśród naszych słowiańskich kuzynów własnego określenia używają jeszcze tylko Chorwaci i Słoweńcy (nogomet). Popularne słowo „futbol” jest jednak u nas często stosowane jako synonim dla piłki nożnej.

Jeśli oglądasz mecze i słuchasz komentatorów, możesz się spotkać także z innymi zapożyczeniami z języka angielskiego:

• aut (ang. out) – określenie sytuacji, gdy piłka przekracza boczną linię boiska;
• faul (ang. foul) – zagranie niezgodne z przepisami;
• gol (ang. goal) – wbicie piłki do bramki przeciwnika;
• golkiper (ang. goalkeeper) – inne określenie bramkarza;
• korner (ang. corner) – rzut rożny, sytuacja analogiczna do autu, z tym że piłka przekracza linię końcową;
• liga (ang. league) – grupa drużyn grających o mistrzostwo lub awans na wyższy poziom, rozgrywających mecze pomiędzy sobą
• mecz – to zapożyczenie, pochodzące od słowa „match” nie wymaga chyba bliższego wyjaśnienia;
• wolej (ang. volley) – uderzenie piłki w powietrzu, zanim zetknie się z ziemią.

Kilka piłkarskich ciekawostek językowych
Czy polski język związany z piłką nożną jest bogaty? Do powszechnego użycia weszło kilka popularnych powiedzeń, np. „Piłka jest okrągła, a bramki są dwie” czy „Chodzi o to, żeby strzelić jedną bramkę więcej od przeciwnika” Kazimierza Górskiego. Piłkarze i kibice posługują się także rodzajem slangu. Znaczenia niektórych piłkarskich określeń można się domyślić. Czy jednak, nie będąc oczywiście kibicem, wiedziałbyś, co oznacza „buda”, „Czerwone Diabły”, „fryzjer” czy „grzać ławę”?

Jeśli dodać do tego słynne bon moty i wpadki językowe komentatorów sportowych (np. „piłkarze mają nogi ciężkie jak z waty” czy „Panie Turek! Niech pan tu kończy to spotkanie! Turku! Kończ ten mecz!”), to można stwierdzić, że polski język piłki nożnej cechuje szczególne bogactwo. To jednak nic w porównaniu z językiem angielskim!

W ojczyźnie współczesnej piłki nożnej słownictwo związane z grą i kibicowaniem jest niezwykle barwne. Przeciętnemu Anglikowi na pewno nie zabraknie słów na wyrażenie emocji towarzyszących meczowi czy skomentowanie ważnych momentów na boisku. Oto kilka przykładów:

• What a howler! – Ale wtopa! (np. po nieudanej akcji);
• Stay on your feet – dosłownie: zostań na nogach, chodzi tu o sytuację, gdy przeciwnik próbuje wślizgiem odebrać piłkę, tym okrzykiem kibice próbują go powstrzymać;
• Hug the line – pokryć linię, czyli grać na tyle szeroko, by uniemożliwić obrońcom przeciwnika przejęcie piłki;
• Man on! – Uwaga, przeciwnik – okrzyk kibiców (których nie bez powodu nazywa się „dwunastym zawodnikiem”), który ma zwrócić uwagę zawodnika ich drużyny na znajdującego się w pobliżu przeciwnika;
• It’s time to park the bus – w tzw. parkowaniu autobusu chodzi o skupienie się na obronie własnej bramki, np. w przypadku, gdy wynik jest korzystny dla drużyny i zbliża się koniec meczu;
• He should have buried that – określenie wyrażające żal z powodu niewykorzystanej okazji do zdobycia bramki.

W kwestii języka piłki nożnej, którego używa się w Wielkiej Brytanii, trzeba przypomnieć o jeszcze jednym. Nigdy nie używaj w towarzystwie Anglików słowa „soccer” (to amerykańskie określenie na piłkę nożną). Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one – pamiętaj, że angielscy kibice nazywają swój sport narodowy wyłącznie określeniem „football”!