Ile jest alfabetów na świecie? O różnych alfabetach i językach z całego świata

Spis treści

• Czym tak właściwie jest alfabet? Poznaj 7 znaczeń tego słowa.
• Alfabety świata - czy alfabet zawsze składa się z liter?
• Ile wersji ma alfabet łaciński, a ile cyrylica?
• Alfabety świata - ile ich jest?
• Czy tłumaczenie języków, w których używa się innych alfabetów, to wyzwanie dla tłumacza?

Co mają ze sobą wspólnego: alfabet, abecadło, azbuka (cyrylica), abdżad (alfabet arabski) i abugida (alfabet etiopski)? Wszystkie nazwy oznaczają zbiory liter służących do zapisu graficznego głosek i wszystkie… powstały od pierwszych liter tych zbiorów. Ciekawe, prawda? Jeśli zainteresował Cię ten temat, to mamy dla Ciebie jeszcze więcej ciekawostek na temat alfabetów służących do zapisywania języków z całego świata! 

Czym tak właściwie jest alfabet? Poznaj 7 znaczeń, w tym jedno… błędne

Mogłoby się zdawać, że na to pytanie potrafi odpowiedzieć nawet kilkuletnie dziecko – abecadło, to co „z pieca spadło, o ziemię się hukło”, to nic innego, jak zbiór liter, które są zapisem głosek i z których tworzy się wyrazy.

Językoznawcom jednak nie wystarczy taka prosta definicja. I, co więcej, nie ograniczają się do jednej. Alfabet definiuje się na aż 7 sposobów,

Alfabet można rozumieć jako:
● pismo alfabetyczne – w tym ujęciu jest to fonetyczny system pisma, w którym poszczególnym głoskom odpowiadają pojedyncze litery lub ewentualnie ich złożenia; pismem alfabetycznym jest np. alfabet łaciński, cyrylica czy alfabet grecki; występują określone różnice w kroju czy zapisie liter w alfabecie np. pomiędzy alfabetem łacińskim i greckim;
● pisma fonetyczne – abdżad, abugida czy sylabariusz, które są pokrewne pismom alfabetycznym, jednak nie są takie same;
● pisma ideograficzne – do tego typu pism należą hieroglify egipskie, pismo klinowe, czy pismo chińskie;
● alfabet narodowy – zestaw liter i innych znaków przystosowany do wymogów fonetycznych danego języka; jest to zawsze wariant pisma alfabetycznego; przykładem jest alfabet języka polskiego, który pochodzi od wersji języka łacińskiego; alfabet polski posiada litery wyróżniające się na tle innych, czyli: ą, ę, ł, ń, ó, ś, dź, dż, ż, ź; system liter podobnych do tych w alfabecie łacińskim mają także znane języki, tj. niemiecki, włoski, francuski czy angielski; przykładem alfabetu narodowego opartego na systemie cyrylicy jest np. ukraiński, rosyjski, bułgarski, serbski czy białoruski;
● porządek alfabetyczny – utrwalony tradycją i przypisany do danego alfabetu narodowego;
● system transkrypcji fonetycznej języka mówionego – według tej definicji alfabet służy do odzwierciedlania mowy ludzkiej; takie systemy można wykorzystać do zapisu niezależnie od tego, czy język ma swoją wersję pisaną, czy jest tylko językiem mówionym – przykładem takiego systemu transkrypcji jest międzynarodowy alfabet fonetyczny (IPA), z którym możesz spotkać się np. w słownikach;
● systemy kodów niebędące systemami pisma – to właśnie jest ta kontrowersyjna definicja, która według naukowców nie określa alfabetu, ale inne sposoby przekazywania słów na odległość; przykładami alfabetów z kodem informowania są alfabet Morse'a, alfabet flagowy, alfabet fonetyczny "ICAO" (inaczej NATO) czy semaforowy.

Powyższe definicje, mimo że jest ich tak dużo, nie wyczerpują całkowicie tematu. Bo jak sklasyfikować np. alfabety powstałe na użytek literatury – stworzony przez Tolkiena cirth czy aurebesh z „Gwiezdnych wojen”?

Alfabety świata - czy alfabet zawsze składa się z liter?

W polskim alfabecie każda głoska, zarówno samogłoska, jak i spółgłoska, ma swój odpowiednik w postaci litery. Czy wiesz jednak, że nie w każdym alfabecie jest tak samo?

Przykładem jest alfabet arabski. Nie znajdziesz tam typowych samogłosek – składa się on jedynie z 28 spółgłosek. To dlatego słowo określające muzułmańskiego proroka, mimo takiego samego zapisu może brzmieć zarówno „Mahomet”, jak i „Mohammad” czy „Mehmet”.

Alfabet może się składać także z:
● sylab – tak jest w przypadku alfabetu koreańskiego czy etiopskiego;
● znaków oznaczających całe wyrazy – jak w alfabecie chińskim.

Ile wersji ma alfabet łaciński, a ile cyrylica?

Czy znajomość alfabetu łacińskiego wystarczy, by móc czytać teksty w językach obcych? Czy znając cyrylicę, możesz posługiwać się zarówno rosyjskim, jak i ukraińskim, białoruskim czy bułgarskim?

Zasadniczo – tak. Alfabety narodowe są wariantem pism alfabetycznych i nie różnią się od nich w dużym stopniu – mniej więcej tak jak alfabet polski różni się od klasycznego łacińskiego.

Warto jednak pamiętać o różnicach. Można wówczas uniknąć błędów (czasem zabawnych, a czasem poważnych) w wymowie. Nasz polski alfabet może powodować trudności w wymowie dla pewnych ludzi np. dla Francuzów czy Hiszpanów, chociaż oba języki są oparte na alfabecie łacińskim.

Cyrylica jest używana nie tylko do zapisu języków słowiańskich. Z tym alfabetem spotkasz się także w krajach byłego ZSRR położonych w Azji – Kazachstanie, Tadżykistanie czy Turkmenistanie. Łącznie na całym świecie występuje 26 wersji cyrylicy.

Jeszcze bardziej zróżnicowany jest pod tym względem alfabet łaciński. Używa się go w niemal całej Europie, Ameryce Łacińskiej, niektórych krajach Azji i Afryki. Alfabety narodowe oparte na schemacie łacińskim nie stanowią osobnych alfabetów, a warianty alfabetu łacińskiego. Łącznie wyróżnia się aż 54 wersje alfabetu łacińskiego.

Alfabety świata - ile ich jest?

To wszystko zależy od tego, jaką definicję przyjmie się jako obowiązującą. Jeśli weźmie się pod uwagę tę najprostszą, według której alfabet rozumie się jako pismo alfabetyczne, to okazuje się, że takich systemów jest tylko 23. W porównaniu z imponującą liczbą języków (tych współczesnych jest około 7 tysięcy, nie licząc dialektów!), jest to bardzo mało. Trzeba jednak pamiętać, że wiele z tych alfabetów ma swoje wersje narodowe, niekiedy nawet po kilkadziesiąt. Z takiej klasyfikacji wyłączone są także alfabety fonetyczne.

Dla porządku wymieńmy wspomniane 23 pisma alfabetyczne służące do zapisu mowy w różnych językach na całym świecie (wykorzystywane obecnie lub historyczne). Są to alfabety:
● awestyjski (dawny perski system pisma)
● Braille’a,
● cyrylica,
● deseret (stworzony w XIX wieku na potrzeby wyznawców Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich),
● etruski,
● głagolica (najstarsze pismo słowiańskie),
● gocki,
● grecki,
● gruziński,
● fenicki,
● koptyjski,
● koreański – hangul,
● łaciński,
● meroicki (wywodzący się w egipskich hieroglifów),
● mongolski – ujgurski,
● ogamiczny (używany do zapisu języków celtyckich),
● ormiański,
● runiczny (wykorzystywany przez ludy germańskie),
● thaana (alfabet wykorzystywany na Malediwach),
● tifinagh (używany do zapisu niektórych języków berberyjskich),
● staroitalski (właściwie kilka systemów pisma używanych na terenie Półwyspu Apenińskiego w latach ok. 700–100 p.n.e.);
● staroturecki,
● syryjski (do zapisu używa się trzech alfabetów, z czego jeden jest abdżadem, czyli fonetycznym alfabetem arabskim).

Czy tłumaczenia języków, w których używa się innych alfabetów, to wyzwanie dla tłumacza?

Tłumacz, oprócz znajomości samego języka, musi także doskonale posługiwać się danym alfabetem – to swego rodzaju oczywistość. Doświadczony specjalista nie będzie miał problemu z przekładaniem znanych wyrazów pospolitych, nawet gdy będą zapisane rzadką odmianą alfabetu. Problem może pojawić się, gdy trzeba przetłumaczyć nazwę własną – imię i nazwisko, miejscowość itp. Wówczas tłumacz języka obcego musi zdecydować, jaką metodę zastosować: transkrypcję (która jest odzwierciedleniem mowy) czy transliterację (w której dana litera jednego alfabetu ściśle odpowiada literze innego alfabetu). Samo podjęcie decyzji nie wystarczy – tłumacz jest zobowiązany do stosowania określonych zasad. W przypadku transkrypcji jest to zestaw reguł określony przez Instytut Językoznawstwa PAN. Dla transliteracji od 2000 roku obowiązuje Polska Norma PN‐ISO 9: Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiańskie.