Ostatnio głośno się zrobiło o Ślązakach z racji tego, że niektórzy politycy odmawiają ludności Śląska polskości. My postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej gwarze śląskiej, która jest niewątpliwie ciekawym zjawiskiem.
Ślůnsko godka jest niezwykle żywa w wielu rejonach; w starszych dzielnicach Katowic, Siemianowic, Rudy Śląskiej, Zabrza czy Chorzowa ludzie na co dzień posługują się właściwie wyłącznie tą odmianą języka. Popularność potwierdzają też liczne wydarzenia z nim związane, jak np. konkursy językowe, dyktanda z języka śląskiego, wydanie Pisma Świętego w gwarze śląskiej, a także jego użycie przy okazji rozmaitych świąt.
Godka jest znakiem wyróżniającym dla osób nią się posługujących i stanowi powód do dumy. W Narodowym Spisie Powszechnym w 2002 roku mowę śląską jako język domowy wskazało 56 tysięcy osób. Te i inne przyczyny spowodowały podjęcie starań o przyznanie śląskiemu etnolektowi statusu języka regionalnego, który w Polsce obecnie posiada tylko dialekt kaszubski. Trwają również prace zmierzające do kodyfikacji pisowni języka śląskiego.
Ciekawostką jest rów nież to, że język śląski został wpisany przez Bibliotekę Kongresu do rejestru języków świata, a także został zarejestrowany przez Międzynarodową Organizację Językową, która przydzieliła mu kod ISO: „szl”.
Czym wyróżnia się dialekt ślůnsko godka? Jest to specyficzna odmiana języka polskiego, na której u kształtowanie wpływ miały zapożyczenia z języka niemieckiego, czeskiego i słowackiego. Wpływy obce są wynikiem historycznych burzy w tym regionie, który w różnych okresach dziejów znajdował się pod różnym panowaniem. Jednak w mowie tej przeważa źródłosłów słowiański, a znaczna część słów jest bliższa staropolszczyźnie niż współczesnemu językowi polskiemu. Dla przykładu, wyrazy takie jak „otrok” (młody chłopak, parobek), siodłak (zamożny gospodarz), krom (oprócz) czy uziombać (marznąć) niewiele mówią współczesnym Polakom. A są to słowa używane kiedyś przez naszych przodków.
Inną ciekawą cechą jest występowanie w etnolekcie śląskim słów, które wymową przypominają wyrazy z języka polskiego, lecz znaczenie posiadają zupełnie odmienne od słów, z którymi mogą się kojarzyć. Przykładowo, wyraz „srogi” wbrew skojarzeniom oznacza wielki, ogromny, “spodnioki” to kalesony, „gruba” sugeruje kopalnię, „rzykać” oznacza modlić się, a „sam” znaczy tu, tutaj.
Gwara śląska jest niezwykle fascynująca i różnorodna, a przy tym niemal zupełnie niezrozumiała dla nie-Ślązaków. Warto więc poznać bliżej tajniki ślůnskiej godki. Dla niewtajemniczonych przygotowaliśmy skrótowy słowniczek mowy śląskiej. Życzymy miłej lektury i zabawy!
Minisłowniczek:
afa – małpa
ańfachowy – zwyczajny, byle jaki, prostacki
apfelzina – pomarańcza
asić się – chwalić się
badewana – wanna
biglołzko – żelazko
blyndować – oślepiać
ciepać machy – stroić miny
czochanie - kąpanie
ćmi się – zmierzcha
dać sie do beku – rozpłakać się
darymny futer – na próżno, niepotrzebnie
dziołcha – dziewczyna
eli – albo
fandzołlić – mówić od rzeczy
fest – mocno
fliger – samolot
fojerman – strażak
gardiny – firany
geltag – wyplata
gorsyć się – gniewać się
gupielok – głupek
hadra –szmata
heklować – szydełkować
hołzyntrejgi – szelki
inaksy – inny
ja – tak
joł – ja
juzaś – znowu
kilać – łaskotać
klapacka – packa na muchy
klekotać – plotkować
kucać – kaszleć
latoś – w tym roku
luftować – wietrzyć
łechtać – łaskotać
łoblyc się – ubrać się
łobrołz – obraz
łosprawiać – opowiadać
mantel – płaszcz
miesioncek – księżyc
muskle – muskuły
na bezrok – w przyszłym roku
na imer – na zawsze
nazołd – z powrotem
obcyrklować – zaplanować
ołpa – dziadek
oroz – nagle, naraz
pejdzieć – powiedzieć
piołsek – piasek
pjyrwej – dawniej
przoć – kochać
pukeltasia – tornister
radiska – rzodkiewka
rajcować – wymądrzać się
rajefiber – „gorączka” przed podróżą
ruby – gruby
seblyc się – rozebrać się
smazonka – jajecznica
smykać się – włóczyć się
sprzezywać – nakrzyczeć na kogoś
śtrachelce – zapałki
śniołdać – jeść śniadanie
tanksztela – stacja benzynowa
taśyntuch – chusteczka do nosa
trefić – spotkać
trocha – trochę
uja, ujek – wujek
ukidlany – poplamiony
uwarzić – ugotować
wachować – pilnować
wandruś – wędrowiec
wciepnonć – wrzucić
widołka – widelec
yno – tylko
zarołz – zaraz, natychmiast
zbałmoncić – ogłupić
zesel – fotel
zgniły – leniwy
zołwisny – zazdrosny
Opublikowano: 17 Kwi 2011 o 14:35
Biuro Tłumaczeń Language Link
Telefon:
E-mail: office@language-link.pl
W sprawie tłumaczeń pisemnych prosimy o kontakt pod adresem:
W sprawie tłumaczeń ustnych prosimy o kontakt pod adresem:
W sprawie wynajmu sprzętu i obsługi konferencji prosimy o kontakt pod adresem:
Adres:
ul. Lea 64, 30-058 Kraków
Nasze biuro otwarte jest od poniedziałku do piątku w godz. 9:00 – 17:00.
Numer rachunku bankowego: PL19 1440 1185 0000 0000 1600 1031,
kod Swift: BPKOPLPW
NIP: 945-196-53-59
REGON: 120523222